NIEPŁYNNOŚĆ MOWY U DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
-ROZWOJOWA NIEPŁYNNOŚĆ MÓWIENIA-

Proces mówienia polega na współpracy i prawidłowym funkcjonowaniu
• układu oddechowego – prawidłowy wdech i wydech
• narządów artykulacyjnych – język, wargi, podniebienie miękkie, policzki
• układu fonacyjnego – prawidłowej pracy krtani, która odpowiada za fonację
• układu nerwowego
Jeżeli te cztery układy nie współdziałają ze sobą z różnych przyczyn to powstaje niepłynność mówienia.

Niepłynność mówienia jest zaburzeniem swobodnego przechodzenia od jednego elementu wypowiedzi do drugiego oraz zakłócenia jej tempa i rytmu. Charakteryzuje się powtarzaniem sylab i wyrazów, przeciąganiem głosek, zablokowaniem głosu, wypowiadaniem dodatkowych dźwięków lub słów (wtrąceń, słów „wytrychów", mających pomóc wystartować z wypowiedzią lub przejść płynnie dalej). Objawy niepłynnego mówienia mogą być spastyczne/skurczowe (kiedy mówieniu towarzyszy nadmierne napięcie mięśniowe) lub niespastyczne /nieskurczowe (kiedy nie obserwujemy oznak nadmiernego napięcia emocjonalnego i mięśniowego). Niepłynność jest cechą uniwersalną spontanicznego mówienia i może wystąpić u każdego użytkownika języka, zwłaszcza w stanach zdenerwowania lub zmęczenia. Zazwyczaj mówienie płynne dominuje nad niepłynnym.

Najwcześniej niepłynność mówienia możemy zaobserwować u dziecka w wieku 3 lat. Jest to czas intensywnego kształtowania się mowy i opanowywania systemu językowego. Gwałtownie wzrasta słownictwo oraz chęć i częstotliwość porozumiewania się. Dziecko mówi chętnie i dużo. W stosunkowo krótkim czasie chce zawrzeć jak najwięcej informacji. Rozumie dużo więcej niż potrafi wypowiedzieć, gdyż dopiero uczy się przyswajania pojęć z otaczającego świata. Myśli wyprzedzają możliwości realizacji. Dysproporcje pomiędzy tym , co dziecko chciałoby, a co może powiedzieć, przy ciągle jeszcze mniejszej (w tym wieku) sprawności aparatu artykulacyjnego są przyczyną występowania tego zaburzenia. Jest to tak zwana rozwojowa niepłynność mówienia lub fizjologiczne jąkanie.

Symptomy rozwojowej niepłynności mowy
• powtarzanie sylab np.: da-da-daj mi lizaka
• powtarzanie głosek np.: a-a-a, y-y-y
• powtarzanie wyrazów np.: mam-mam autko
• przeciąganie głosek np.: uuuuwaga
• blokowanie wyrazów np.: d...domek
• pauzy: wyraźne przerwy między wyrazami
• wtrącenia np.: eee ja chcę eee pobawić się
Rozwojowa niepłynność mówienia (RNM) ma postać niespastyczną, łagodną, nieuwarunkowaną genetycznie. Dziecko nieświadome zaburzenia nie wykazuje lęku przed mówieniem. Niepłynność zmniejsza się wraz z wiekiem dziecka w trakcie doskonalenia przez niego systemu językowego. Okresy poprawy z wiekiem wydłużają się i zaczynają dominować nad okresami niepłynności, które powinny ulegać skróceniu. Bardzo ważna jest właściwa reakcja otoczenia na RNM. Rodzice oraz osoby kontaktujące się z dzieckiem nie powinny zwracać uwagi na jego niepłynność oraz okazywać mu swój niepokój. Niewłaściwe są wszelkie reakcje, które mogą uświadomić dziecku jego problemy z płynnością, czyli:
 poprawianie dziecka
 przerywanie jego wypowiedzi
 nakłanianie do powtórzenia wypowiedzi
 radzenie dziecku: „mów powoli", „nie jąkaj się", „zastanów się, co powiesz", „weź głęboki oddech", „nie denerwuj się"
Jeżeli rodzice zaważą niepłynność u swojego malucha, nie powinni mu tego mówić oraz nazywać tego zjawiska po imieniu. Dziecko chcąc zadowolić rodziców, zaczyna wówczas przerywać, przeciągać, napinać się. Zaczyna również bać się mówienia. Powstaje błędne koło: dziecko boi się mówić, aby się nie zająknąć, a zająknięcia powstają z powodu lęku przed mówieniem. Nadmierna koncentracja uwagi dziecka na swojej wymowie może prowadzić do pogłębienia utrwalenia nawyku niepłynnego mówienia, a w konsekwencji do trwałego jąkania.
Ten typ zaburzenia mowy powinien przejść bez ingerencji specjalisty. Rodzice mogą się skonsultować z logopedą, aby upewnić się co do rodzaju zaburzenia, wyjaśnić swoje wątpliwości oraz uzyskać poradę co do sposobu postępowania. Udzielane na tym etapie porady mają charakter profilaktyczny. W przypadku, gdy niepłynność mowy nie minie w okresie trzech miesięcy, koniecznie należy się zgłosić do logopedy.

Porady dla rodzica dziecka z niepłynnością mowy

1. Nie zwracaj zbyt dużej uwagi na to, że dziecko wysławia się niepłynnie oraz nie mów przy nim o jąkaniu.
2. Zachowaj spokój i cierpliwość. Słuchaj, o czym dziecko chce ci powiedzieć a nie jak mówi.
3. Rozmawiając z dzieckiem zwolnij tempo mowy, używaj prostych, krótkich zdań, przedłużaj samogłoski, np.: „Cooo dlaaa mnieee naaaryyysooowaaałeeeś?", sylabizuj, mów szeptem lub śpiewaj. W okresach wzmożonej niepłynności nie zmuszaj dziecka do wypowiadania się, pozwól mu milczeć.
4. Nie zmuszaj dziecka do rozmowy lub prezentowania swoich umiejętności na forum „publicznym" (w większym gronie rodzinnym, znajomych lub rówieśników).
5. Ureguluj zegar biologiczny dziecka – stałe pory posiłków, odpoczynków, określony, stały rytm dnia. Wyeliminuj, w miarę możliwości, pośpiech i nieoczekiwane zmiany planów.
6. Zapewnij dziecku 12 – sto godzinny sen, a w dzień ruch na świeżym powietrzu (minimum 2h/dziennie, bez względu na pogodę).
7. Systematycznie pływaj z dzieckiem 2 razy w tygodniu oraz zapewnij mu udział w zajęciach muzycznych.
8. Całkowicie wyeliminuj lub ogranicz TV i gry komputerowe. Chroń przed filmami, bajkami i opowiadaniami wyzwalającymi grozę i napięcie.
9. Stosuj codziennie masaże rozluźniające napięcie ciała.
10. Zachęcaj dziecko do zabaw oddechowych (dmuchanie w kłębuszki waty, papierowe kulki, wiatraczki, świeczki, balony, bańki mydlane, pianę w wannie podczas kąpieli, itp.) oraz do gry na instrumentach (organkach, harmonijce, trąbce, flecie).
11. Wykorzystuj muzykę relaksacyjną, dostosowaną do upodobań dziecka.
12. Izoluj dziecko od spięć i konfliktów, dbaj o dobry klimat w domu. Całkowicie wyeliminuj kary cielesne i zastąp je innymi formami egzekwowania posłuszeństwa.
13. Zasięgnij porady logopedy i psychologa, by upewnić się, że postępujesz właściwie.

 JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE -

Jąkanie wczesnodziecięce (JW) stanowi bardzo złożone zjawisko. Prowadzone badania nie pozwalają jednoznacznie wyjaśnić etiologii tego zaburzenia. Wiadomo jednak, że może być ono wynikiem działania jednego lub kilku czynników.
Sugerowane przyczyny jąkania
● czynniki genetyczne
● zaburzenia asymetrii funkcjonalnej półkul mózgowych
● opóźniony rozwój mowy
● zaburzenia emocjonalne (nerwice, lęk, frustracja)
● sytuacje stresujące (wypadek, choroba, śmierć, rozwód , pojawienie się rodzeństwa)
● presja i zbytnia koncentracja rodziców na niepłynności dziecka, nakłanianie
do płynnego mówienia
● błędne wzorce mowy (naśladownictwo)
● przestawianie dziecka z lewej ręki na prawą (w przypadku leworęczności)
O jąkaniu świadczy
● więcej niż 9,8% jąkanych sylab
● więcej niż 5% jąkanych słów w większości sytuacji wymagających mówienia,
obserwowanych przez co najmniej pół roku
● więcej niż 10 niepłynności w 100 wyrazach
Symptomy jąkania wczesnodziecięcego pokrywają się z symptomami RNM oraz występują
● rewizje: poprawki wskutek uświadomienia sobie przez dziecko błędu językowego w wypowiedzi ustnej, np.: Ola kupił... kupiła batona.
● tachylalia: zbyt szybkie mówienie
● bradylalia: zbyt wolne mówienie
● dysrytmia: nierytmiczne mówienie

Jąkanie wczesnodziecięce to niepłynność patologiczna, która może prowadzić do trwałego jąkania. Oprócz „zająknięć", które znacznie utrudniają wypowiadanie się, gdyż obejmują czasowniki i rzeczowniki i są zlokalizowane w każdym miejscu wypowiedzi, forma niepłynności jest kombinacją spastycznej i niespastycznej. Wzrost napięcia mięśniowego może wywoływać skurcze o charakterze:
 klonicznym – objawiającym się powtarzaniem tej samej głoski lub sylaby
 tonicznym – objawiającym się spazmatycznym zacinaniem, „wypychaniem" głosu
 kloniczno – tonicznym – objawy mieszane
Dziecko jest świadome swego zaburzenia i stopniowo pojawia się u niego lęk przed mówieniem (logofobia). Okresy niepłynności z wiekiem wydłużają się i często są uwarunkowane sytuacyjnie. Mogą im towarzyszyć również
● reakcje fizjologiczne: marszczenie czoła, brwi, mrużenie oczu, drgania policzków
lub nozdrzy, zaciskanie warg, drgania podbródka lub żuchwy, zaciskanie rąk,
tupanie lub kołysanie się
● reakcje wegetatywne: czerwienienie się, blednięcie, nadmierne pocenie się,
oziębienie dłoni, przyśpieszone bicie serca
● reakcje psychospołeczne: niepokój, zamartwianie się, poczucie winy, lęk, frustracja,
agresja

Ten typ zaburzenia mowy wymaga konsultacji logopedycznej. Trafna i wczesna diagnoza umożliwi jak najbardziej optymalne dla dziecka zaplanowanie działań terapeutycznych. Równolegle proponuje się wykonanie diagnozy psychologicznej, która poszerzy i uzupełni obraz dziecka i jego rodziny.

Porady dla rodzica dziecka jąkającego się

1. Wykorzystaj porady dla rodzica dziecka z niepłynnością mowy.
2. Nie szukaj winy w sobie , ani w innych z powodu jąkania dziecka. Podejmij odpowiednie działania, by rozwiązać problem.
3. Zgłoś się do logopedy i psychologa, a następnie systematycznie uczęszczaj z dzieckiem na terapię.
4. Uwierz w sukces dziecka, wspieraj je oraz doceniaj jego wytrwałość i gotowość do pokonywania trudności.
5. Staraj się wspólnie z innymi członkami rodziny oraz nauczycielami dziecka ujednolicić swoje postępowanie w stosunku do niego. Konsekwencja w działaniu zapewnia twojemu dziecku stabilność i bezpieczeństwo w kontaktach z najbliższym otoczeniem.
6. Jeżeli dziecko uczęszcza na dodatkowe zajęcia, porozmawiaj z osobami prowadzącymi o jego problemach z mową. Wyjaśnij im na czym one polegają oraz w jaki sposób mogą pomóc w ich przezwyciężeniu.
7. Nie przesadzaj z nadmiernym ochranianiem dziecka. Pozwól mu samodzielnie działać, dokonywać wyborów i rozwiązywać problemy. Ingeruj w razie potrzeby bardzo dyskretnie.

Wyniki badań w zakresie jąkania wskazują, że u wielu dzieci niepłynność mowy ustępuje samoistnie przed ukończeniem przez nie siódmego roku życia. Jąka się około 1% dorosłych i 5% dzieci. Czterokrotnie częściej problem ten dotyka chłopców niż dziewczynki.

Opracowała: mgr Anna Graczyk, logopeda

Bibliografia:
1. Chęciek M: Jąkanie – diagnoza, terapia, program, Kraków 2007
2. Kamińska D: Wspomaganie płynności mowy dziecka – profilaktyka, diagnoza i terapia jąkania wczesnodziecięcego, Kraków 2006
3. Kurkowski Z.M: Próba sylabowa do oceny niepłynności mówienia, Warszawa 2007
4. Lichota E.J: Profilaktyka jąkania i niepłynności mowy, Gdańsk 2008
5. Tarkowski Z: Jąkanie wczesnodziecięce, Warszawa 1997
6. Tarkowski Z: Jąkanie, Warszawa 2001